Przyjrzyjmy się wynikom naszej pracy w mijających 12 miesiącach. Jak co roku sprawdzaliśmy wypowiedzi polityków, wyjaśnialiśmy fałszywe informacje i prowadziliśmy działania edukacyjne. Ponadto możemy się pochwalić wieloma dodatkowymi inicjatywami, w tym takimi o skali międzynarodowej.

Wypowiedzi i obietnice polityków oraz wybory parlamentarne

Przez 365 dni nasza redakcja czuwała na straży debaty publicznej w Polsce, weryfikując wypowiedzi polityków i walcząc z wszechobecną dezinformacją. W 2023 roku sprawdziliśmy 428 wypowiedzi polityków i osób publicznych, z czego:

• 173 wypowiedzi oceniliśmy jako zgodne z prawdą,
• 120 wypowiedzi uznaliśmy za fałsze,
• 68 wypowiedzi oceniliśmy jako manipulacje,
• 42 wypowiedziom przyznaliśmy ocenę częściowy fałsz,
• 25 wypowiedzi okazały się nieweryfikowalne.

W 2023 roku doszło do zmiany politycznej będącej rezultatem wyborów parlamentarnych. Po ośmiu latach rządów Prawa i Sprawiedliwości do władzy doszła koalicja reprezentująca ugrupowania opozycyjne wobec partii Jarosława Kaczyńskiego. Mateusza Morawieckiego na fotelu premiera zastąpił Donald Tusk.

Rzetelna weryfikacja wypowiedzi polityków w kampanii wyborczej, a także rozliczenie urzędującej władzy ze złożonych obietnic – to były nasze priorytetowe cele, które postawiliśmy sobie w kontekście wyborów parlamentarnych. W trosce o uczciwy przebieg kampanii wyborczej podjęliśmy między innymi następujące działania:

• Przygotowaliśmy raport z realizacji 50 najważniejszych obietnic Prawa i Sprawiedliwości.
• Opublikowaliśmy cykl analiz i końcowy raport informujący o najważniejszych zmianach w prawie wyborczym zatytułowany „Stara gra, nowe zasady”.
• Podjęliśmy strategiczną współpracę z Radiem ZET, w ramach której weryfikowaliśmy wypowiedzi polityków wygłoszone w programach tej stacji. Sprawdziliśmy 21 wypowiedzi. O naszych fact-checkach i analizach obietnic informowano na antenie.
• Analizowaliśmy debatę publiczną w trakcie prekampanii i kampanii wyborczej pod kątem emocjonalnych manipulacji w wypowiedziach polityków. Wyniki naszych ustaleń publikowaliśmy co miesiąc.
• W ramach cyklu „Przyszłość Polski” zebraliśmy obietnice komitetów wyborczych w 12 różnych kategoriach. Zapytaliśmy również polityków, co planują zrobić w ramach walki z dezinformacją.
• Zbadaliśmy sposób targetowania reklam politycznych pięciu największych komitetów wyborczych.

Ponadto we współpracy z Google News Initiative zrealizowaliśmy projekt szkoleniowy skierowany do mediów lokalnych. Celem cyklu warsztatów było udzielenie wsparcia w walce z dezinformacją przed wyborami parlamentarnymi. W ramach projektu odbyło się:

• 18 szkoleń stacjonarnych,
• 2 webinary,
• 1 konferencja.

Liczba uczestników wszystkich wydarzeń wyniosła prawie 500 osób.

W warsztatach wzięło udział 50 redakcji z całej Polski, w tym takich mediów jak: „Gazeta Wyborcza”, „Wprost”, Radio Kampus, Zawsze Pomorze, Śląska Opinia, WTK, Radio Centrum, Kulisy.net, „Tygodnik Niedziela”, TuŁódź, Korso czy „Gazeta Jarocińska”.

Szkolenia odbyły się w 12 miastach. Były to: Warszawa, Gdańsk, Wrocław, Kraków, Poznań, Łódź, Mielec, Kielce, Lublin, Częstochowa, Katowice, Jarocin.

Przeciwdziałaliśmy również dezinformacji uderzającej w uczciwość procesu wyborczego, czego efektem była np. weryfikacja zdjęć sugerujących mobilizację wojska w dniu wyborów czy fałszywych doniesień o spinaniu kart do głosowania z kartą referendalną.

Nasze wartości i zobowiązanie do bezstronności i obiektywizmu pozostają niezmienne. W kolejnym roku będziemy rozliczać rządzących ze składanych przez nich obietnic oraz punktować fałsze i manipulacje bez względu na polityczne barwy. Niezależnie od tego, kto rządzi, dla nas to fakty są najważniejsze.

Walka z dezinformacją

Drugim kluczowym kierunkiem działań redakcji w 2023 roku była walka z dezinformacją. Na naszej stronie internetowej opublikowaliśmy łącznie 616 analiz obalających fałszywe informacje.

Aby jeszcze skuteczniej walczyć z dezinformacją pojawiającą się w mediach społecznościowych, nawiązaliśmy strategiczną współpracę z TikTokiem. 

Do naszych zadań przy tej współpracy należy weryfikacja treści pojawiających się na polskojęzycznym TikToku, zgłaszanie zespołowi moderacyjnemu platformy informacji wprowadzających użytkowników w błąd, a także rekomendowanie rozwiązań przeciwdziałających dezinformacji.

Śledztwa

W kontekście walki z dezinformacją szczególne znaczenie przywiązujemy do nowego formatu, który rozwinęliśmy w 2023 roku – Śledztw Demagoga. Nasze Śledztwa to wnikliwe analizy ujawniające kulisy działalności największych aktorów dezinformacji w polskiej infosferze. Dzięki nam dowiedzieliście się między innymi:

• Jak wygląda skomplikowana sieć biznesów powiązanych z Jerzym Ziębą (śledztwo przeprowadzone we współpracy z Frontstory).
• Jak na szerzeniu dezinformacji wokół sieci 5G mogą zarabiać osoby kryjące się za fałszywym ekspertem Jerzym Weberem.
• Jak napędza się mowę nienawiści oraz dezinformację na X (Twitterze) na przykładzie profilu Coolfonpl.

Wiemy, że format ten spotkał się z Waszym dużym zainteresowaniem i bardzo pozytywnym odbiorem, za co jesteśmy niezmiernie wdzięczni. To dla nas duże zobowiązanie na przyszłość. Każda taka analiza jest rezultatem przynajmniej kilku tygodni pracy całego naszego zespołu. Dzięki Wam czujemy motywację, aby kontynuować tę niełatwą i wymagającą wielu godzin poszukiwań pracę.

Sztuczna inteligencja

2023 rok przyniósł bezprecedensowy rozwój narzędzi wykorzystujących sztuczną inteligencję i uczenie maszynowe. Nieuregulowany, powszechny dostęp do tych programów sprawia, że są one coraz częściej wykorzystywane w szkodliwych celach – do szerzenia dezinformacji, mowy nienawiści czy oszustw. Informowaliśmy o tych zagrożeniach w naszych analizach:

• Jak w ciągu ostatnich lat rozwinęła się technologia generująca deep fake’i.
• Jak technologia AI może być wykorzystywana w złych celach przez środowiska pedofilskie.
• Jak Rosja wykorzystuje AI do szerzenia dezinformacji i propagandy.
• Jak skutecznie weryfikować treści generowane przez sztuczną inteligencję.
• Jak narzędzia oparte na sztucznej inteligencji są wykorzystywane w bieżącej walce politycznej, w tym również do szerzenia dezinformacji.

Wierzymy jednak, że sztuczna inteligencja niesie ze sobą nie tylko zagrożenie, ale i możliwości. Dlatego też nasze Stowarzyszenie jest częścią ogólnoeuropejskiego konsorcjum zrzeszonego w projekcie AI4TRUST, którego celem jest wykorzystanie sztucznej inteligencji do walki z dezinformacją.

Program umożliwi stworzenie platformy, która połączy możliwości sztucznej inteligencji z ekspercką wiedzą fact-checkerów. System będzie monitorował szereg mediów społecznościowych i źródeł informacji, wykorzystując najnowsze algorytmy sztucznej inteligencji do analizowania tekstu, dźwięku i wideo w siedmiu językach.

Nowe narzędzie będzie w stanie selekcjonować treści o wysokim ryzyku dezinformacyjnym, aby te mogły zostać przekazane do sprawdzenia przez profesjonalne organizacje factcheckingowe. Praca fact-checkerów i fact-checkerek dostarczy dodatkowych informacji do poprawy algorytmów.

Wojna w Ukrainie

Walka z dezinformacją i rosyjską propagandą na temat wojny w Ukrainie pozostała dla nas istotnym działaniem. W tym celu podjęliśmy współpracę z Instytutem Monitorowania Mediów, dzięki której ujawniliśmy największych aktorów szerzących antyukraińskie narracje w polskiej części sieci. Rezultatem tego projektu był cykliczny raport na temat antyukraińskiej propagandy w mediach społecznościowych.

Przeanalizowaliśmy również, w jaki sposób, pomimo blokady rosyjskich mediów propagandowych, w polskim internecie powielana jest rosyjska dezinformacja i propaganda za pośrednictwem instytucji kultury zwanych „Rosyjskimi Domami”.

Wszystkie nasze analizy dotyczące Ukrainy znajdziesz pod tym linkiem.

Demagog na arenie międzynarodowej

Świadomi tego, że z dezinformacją nie jesteśmy w stanie wygrać w pojedynkę, nieustannie szukamy możliwości realizacji naszej misji we współpracy z instytucjami i organizacjami na całym świecie. Z dumą możemy ocenić, że w 2023 roku staliśmy się jednym z liderów walki z dezinformacją na szczeblu europejskim.

Europejski Kodeks postępowania w zakresie dezinformacji

Jesteśmy jedynym polskim sygnatariuszem europejskiego Kodeksu postępowania w zakresie dezinformacji – dokumentu określającego konkretne zobowiązania dla dużych platform internetowych, takich jak Google, Meta czy TikTok, w kontekście przeciwdziałania dezinformacji. Aktywnie uczestniczymy w pracach różnych grup roboczych ustanowionych na mocy tego kodeksu, gdzie monitorujemy implementację jego postanowień, a także akcentujemy kluczową rolę, jaką organizacje factcheckingowe odgrywają w informacyjnym ekosystemie. 

Europejska Sieć Standardów Fact-checkingu (EFCSN)

W 2023 roku dołączyliśmy do Europejskiej Sieci Standardów Fact-checkingu – instytucji wyznaczającej organizacjom takim jak nasza najwyższe wymogi w Europie i stanowiącej zjednoczony głos naszego środowiska. Stowarzyszenie Demagog było jednym z inicjatorów tego projektu jeszcze w 2022 roku. W tym roku natomiast zostaliśmy zweryfikowani jako organizacja spełniająca wyznaczone Kodeksem standardy dotyczące metodologii, transparentności, bezstronności czy etyczności. Wiceprezes Stowarzyszenia i redaktor naczelny Demagoga dr Paweł Terpiłowski jest także członkiem zarządu EFCSN.

Europejskie Obserwatorium Mediów Cyfrowych (EDMO)

Należymy do factcheckingowej społeczności Europejskiego Obserwatorium Mediów Cyfrowych. W ramach tej współpracy przygotowujemy comiesięczne raporty omawiające najważniejsze trendy dezinformacyjne w Polsce. Zbiorcze podsumowania, ukazujące dezinformację w skali europejskiej, znajdziecie pod tym linkiem.

Edukacja

W 2023 roku zrealizowaliśmy blisko 200 edukacyjnych warsztatów, szkoleń i prelekcji, z czego aż 174 w formie stacjonarnej. Byliśmy obecni we wszystkich 16 województwach. W wydarzeniach Akademii Fact-checkingu wzięło udział ponad 5 100 osób – uczniów, studentów, nauczycieli, bibliotekarzy, seniorów, przedstawicieli organizacji pozarządowych, instytucji kultury czy biznesu. 

Największy nacisk kładziemy na warsztaty w szkołach, w trakcie których uczymy młodzież, jak weryfikować informacje. Aż 119 naszych warsztatów odbyło się właśnie w placówkach edukacyjnych, dzięki czemu spotkaliśmy się z ok. 2 800 uczniami i uczennicami z całej Polski.

Nasze warsztaty towarzyszyły m.in. konkursowi „Polska wieś w Europie”, a w tematyce związanej z fałszywymi informacjami wokół UE przeprowadziliśmy w szkole lekcje europejskie. Oprócz tego w ramach zajęć na uniwersytetach spotkaliśmy się z ok. 480 studentami i studentkami. 

Ponadto wraz z Towarzystwem Inicjatyw Twórczych „ę” zrealizowaliśmy projekt Seniorzy w sieci. To 10 spotkań z seniorami, które odbywały się stacjonarnie w całej Polsce. Z kolei z myślą o trzecim sektorze wspólnie z Instytutem Dyskursu i Dialogu zorganizowaliśmy też kolejne edycje Szkoły Odpowiedzialności Cyfrowej NGO (SOCNGO). 

Jednak Akademia Fact-checkingu to nie tylko warsztaty! Naszymi działaniami edukacyjnymi sięgamy znacznie szerzej:

• Wspólnie z Fundacją Szkoła z Klasą realizowaliśmy projekt FAKE kNOw MORE skierowany do edukatorów pracujących z młodzieżą z mniej uprzywilejowanych środowisk, w tym do pracowników placówek wsparcia dziennego. Wypracowaliśmy materiały edukacyjne, które w 2024 roku będą upowszechniane w otwartym dostępie.
• Przygotowaliśmy kurs e-learningowy dla nauczycieli „Pomysły na godzinę wychowawczą o dezinformacji”.
• Stworzyliśmy dwie infografiki dla nauczycieli o sztucznej inteligencji (1, 2).
• Promowaliśmy materiały edukacyjne wśród uczniów, nauczycieli i rodziców w trakcie Targów Edukacyjnych w Poznaniu. 
• Z myślą o młodych osobach przygotowaliśmy kampanię „Mój pierwszy raz na wyborach”. W serii sześciu filmików na TikToku wyjaśniliśmy, jak przebiegają wybory, aby wesprzeć debiutantów w ich pierwszym głosowaniu. 
• Przygotowaliśmy także pięcioodcinkową serię poradnika „Dobre nawyki seniora w sieci” (1, 2, 3, 4, 5), która udowadnia, że dbanie o cyberbezpieczeństwo nie musi być trudne i że jest ważne bez względu na wiek.

Podcast Demagoga

Ostatnie 12 miesięcy to także owocny czas dla naszego podcastu. W okresie od stycznia do grudnia na platformach streamingowych pojawiły się 42 odcinki. Wśród nich znalazło się wiele rozmów z zaproszonymi ekspertami. W tym roku poruszaliśmy tematy związane z:

• wojną w Ukrainie (rozmowa z Pawłem Pieniążkiem),
• sztuczną inteligencją i chatem GPT (rozmowa z dr. Filipem Białym),
• dezinformacją klimatyczną (rozmowa z dr Aleksandrą Kardaś),
• algorytmami wpływającymi na politykę (rozmowa z Maxem Fisherem),
• teoriami spiskowymi (rozmowa z Brentem Lee),
• wojną Izraela z Hamasem (rozmowa z Gosią Fraser i dr. Łukaszem Fyderkiem).

Z uwagi na wybory parlamentarne w Polsce mieliśmy okazję przyjrzeć się również sondażom politycznym (rozmowa z prof. Jarosławem Flisem) oraz wpływowi mediów społecznościowych na decyzje podejmowane przy urnach (rozmowa z dr Katarzyną Bąkowicz i Piotrem Litwinem).

W tym roku po raz pierwszy ruszyliśmy w drogę, nagrywając reportaż wyjazdowy. Wiola Myszkowska odwiedziła Muzeum Powstania Państwa Polskiego w Gnieźnie. Na miejscu czekała na nią wystawa dotycząca Wielkiej Lechii, a na Was czeka odcinek z tej wyprawy.

Wciąż możecie nas słuchać m.in. na Spotify, Google Podcasts i Apple Podcasts. Od niedawna jesteśmy obecni także na YouTube.

Co przed nami?

2024 rok zapowiada się nie mniej intensywnie niż poprzedni. Przed nami dwie kampanie wyborcze – przed wyborami samorządowymi i wyborami do Parlamentu Europejskiego. Będzie to także szczególny czas dla naszej organizacji, bo to właśnie w tym roku będziemy świętować 10-lecie naszej działalności. Przygotowania do obchodów już trwają!

Dlatego z okazji nadchodzącego nowego roku życzymy i sobie, i Wam, Drodzy Czytelnicy i Drogie Czytelniczki, nie tylko jak najmniej dezinformacji, ale też kolejnych, przynajmniej tak samo udanych 10 lat w służbie debaty publicznej w Polsce. Dziękujemy, że jesteście z nami!