Resort edukacji i nauki pod kierownictwem Przemysława Czarnka przyznał w 2022 roku 1,5 mln zł na projekt badawczy, który wprowadza teorie spiskowe do debaty akademickiej. Obecne Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego nie udostępnia informacji na temat prac zespołu doradczego, który opiniował projekt. Zgodnie z Prawem o szkolnictwie wyższym i nauce dokumenty te nie stanowią informacji publicznej (art. 381 ust. 2). Doradcy zostali zobowiązani do poufności w ramach zarządzenia ministra powołującego ich na to stanowisko (par. 7 ust. 1).

Dlaczego przeznaczono 1,5 mln zł na projekt, który promuje teorie spiskowe? Z odpowiedzi udzielonej nam przez ministerstwo wynika, że wiążąca decyzja ws. przyznania środków należała do ówczesnego ministra. Zgodnie z komunikatem o ustanowieniu programu szef resortu nie musiał wydać decyzji zgodnej z oceną doradców (cz. IV ust. 26). Do czasu publikacji tego artykułu minister Czarnek nie udzielił nam odpowiedzi na pytania w tej sprawie, choć skierowaliśmy do jego biura kilka wiadomości. W tym roku odbyła się konferencja podsumowująca projekt. W ten sposób wielokrotnie dementowana teoria spiskowa o globalnym „Wielkim Resecie” może przenikać do świata nauki i to za publiczne pieniądze.

W Stowarzyszeniu Demagog zgadzamy się, że społeczeństwo zasługuje na dostęp do zweryfikowanych informacji, cenimy wartość nauki i w pełni szanujemy wolność debaty akademickiej w Polsce. Jednak zaniepokoiło nas, że wnioski przedstawione przez zespół badawczy odpowiedzialny za projekt wyglądają na próbę wprowadzenia teorii spiskowej do naukowego dyskursu. Dlatego postanowiliśmy przybliżyć kulisy tego projektu, skonfrontować prace powstałe podczas jego realizacji z dostępną wiedzą i poznać stanowiska przedstawicieli środowiska naukowego na ten temat.

Teoria spiskowa warta 1,5 mln zł – kto stoi za tym projektem?

Pieniądze pochodziły z programu „Nauka dla społeczeństwa”, którego celem było wsparcie projektów ułatwiających współpracę między ośrodkami naukowymi a sferą społeczno-gospodarczą. W marcu 2022 roku środki przyznano m.in. Politechnice Warszawskiej.

To właśnie w murach tej uczelni przez ostatnie dwa lata zespół badawczy pod kierownictwem dr. hab. Jacka Janowskiego, prawnika i filozofa prawa, przyglądał się „architekturze i infrastrukturze Wielkiego Resetu”. Działania te motywowano dbałością o dobro publiczne: 

Projekt zakładał, że teoria spiskowa o „Wielkim Resecie” może być prawdziwa

Prace zespołu toczyły się przy założeniu, że spiskowe narracje na temat „Wielkiego Resetu” są prawdziwe, a na świecie od kilku lat jest realizowany tajny plan, w ramach którego zorganizowano spisek w celu m.in.: „przejęcia kontroli nad światem zgodnie z […] wizjami jego zjednoczenia w ramach republiki światowej” (s. 1).

Mimo że najpierw kierownik zespołu przekonuje nas w opisie projektu, że punktem wyjścia było prześledzenie abstrakcyjnej, filozoficznej idei i prądu kulturowego związanych z „Wielkim Resetem” (s. 1), to wkrótce stawia tezę, że „Wielki Reset już został przesądzony” (s. 21). Zaciera się tutaj więc granica między hipotezą a z góry założoną tezą. 

Historia „Wielkiego Resetu” – jak narodziła się teoria spiskowa?

Teoria spiskowa o nadchodzącym „Wielkim Resecie” bazuje na przekazach, które pojawiały się wokół istniejącej od 2020 roku koncepcji funkcjonującej pod tą samą nazwą. To projekt Światowego Forum Ekonomicznego (WEF), czyli niezależnej organizacji stworzonej przez Klausa Schwaba, która zrzesza biznesmenów, polityków i wpływowe osoby. W ramach swojej działalności WEF co roku organizuje konferencję w Davos.

Inicjatywę „Wielkiego Resetu” przedstawiano jako sposób koniecznego „zresetowania” kapitalizmu, którego wady miały zostać uwypuklone przez pandemię COVID-19. Twórcy tej teorii postulowali zmianę złożoną z trzech – nieco enigmatycznie brzmiących – komponentów: „skierowanie rynku w stronę bardziej sprawiedliwych wyników”, „zrównoważony rozwój” oraz „wykorzystanie innowacji Czwartej Rewolucji Przemysłowej w celu wsparcia dobra publicznego”.

Niedługo potem temat pojawił się w amerykańskich mediach głównego nurtu, a do sprawy odwoływali się pojedynczy politycy, m.in. w Holandii, w Australii i w Brazylii. Pomimo braku wiarygodnych dowodów koncepcja zyskiwała na popularności, a po dwóch latach – pojawiła się w polskim środowisku akademickim.

„Spiskowe smoothie” – jakie narracje mieszają się w „Wielkim Resecie”?

Jak opisała w swoim tekście pisarka Naomi Klein, teoria „Wielkiego Resetu” jest czymś w rodzaju „spiskowego smoothie”. Można w niej zawrzeć wiele różnych fałszywych narracji jednocześnie. Przypomina pod tym względem podobne teorie, które pojawiały się w przeszłości, m.in. rzekome istnienie Nowego Porządku Świata czy Agendę 2030, rzekomo realizowaną przez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ).

Podczas przeglądania doniesień o „Wielkim Resecie”, możemy zidentyfikować kilka głównych, powtarzających się narracji:

• narrację pandemiczną, która łączy działania Światowego Forum Ekonomicznego z wybuchem pandemii COVID-19 (przykładem jest fałszywa historia o zaplanowaniu pandemii lub o zapowiedzianej depopulacji);
• narrację o kontroli, w ramach której zarzuca się członkom WEF totalitarne zapędy (tutaj powracają obawy przed likwidacją gotówki i zniesieniem własności prywatnej);
• narrację klimatyczną, która przekonuje, że zmiana klimatu i rozwój energii odnawialnej to „program stworzony przez elitę” (wpisują się w nią nieprawdziwe historie o klimatycznych lockdownach lub o planowanym nakazie jedzenia owadów po wprowadzeniu zakazu spożywania mięsa);
• narrację o inwigilacji, która alarmuje o projektach masowej manipulacji społeczeństwami i uzyskiwania kontroli nad ludźmi (te teorie upowszechnia się poprzez podsycanie lęku przed wprowadzeniem – w ramach działalności ID2020 – wszczepianych identyfikatorów i cyfrowej tożsamości).

„Głębokie państwo wykorzystało pandemię” – ale czy na pewno?

Podobnie jak autorzy znanych już narracji spiskowych (1, 2, 3), badacze działający w ramach finansowanego z rządowych pieniędzy projektu wiążą „Wielki Reset” z wybuchem pandemii. Miała być ona pretekstem i wstrząsem potrzebnym do przyspieszenia działań (s. 11, s. 435). 

Badacze przekonują, że mogło to być „zjawisko w większości medialne” (s. 241), a dr hab. Jacek Janowski pisze wręcz o „nowej covidiańskiej ideologii”, która służy „resetowaniu świata” (s. 236). W innym miejscu stwierdza nawet, że „więcej ofiar w postaci zgonów spowodowane zostało walką z zadekretowaną pandemią aniżeli samą pandemią” (s. 11). 

Powracające narracje spiskowe na uczelnianym papierze

W projekcie napotykamy spiskowe hipotezy, które weryfikowaliśmy wcześniej na łamach Demagoga (1, 2). Przykładowo, badacze alarmują o inwigilacji ludzkości i odwołują się w tym kontekście do pozarządowego projektu ID2020, promującego szerokie stosowanie cyfrowych identyfikatorów. Ich zdaniem pandemia była pretekstem do utworzenia „centralnego rejestru ludzi” (s. 1, s. 427). 

Zespół z Politechniki Warszawskiej twierdzi również, że za zrównoważonym rozwojem postulowanym przez ONZ skrywają się niebezpieczne cele (s. 312), w tym nawet – zaprowadzenie globalnego komunizmu (s. 56). Naukowcy nawiązują też do opisanych już przez nas (1, 2, 3, 4) fałszywych narracji na temat Agendy 2030.

W kontrze do zapowiedzi WEF zespół twierdzi również, że „IV rewolucja przemysłowa” to element spisku, który ma na celu kontrolę i inwigilację ludzkości oraz zaprowadzenie totalitarnego „cybernetycznego socjalizmu – cybersocu” (s. 329).

W poszukiwaniu spisku

Badacze realizujący projekt chcą nas przekonać, że wiele pozornie niezwiązanych ze sobą wydarzeń jest tak naprawdę częścią większego planu realizowanego przez „globalnych graczy” (s. 3). Są to m.in. kryzysy, terroryzm, migracje, pandemia, wojna, inflacja czy lęki wzbudzane w ludziach poprzez przekazy medialne (s. 35, s. 241). W podsumowaniu dr hab. Jacek Janowski przekonuje nas:

Jaki jest ostateczny cel środowisk stojących za „Wielkim Resetem”? Kierownik projektu uchyla rąbka tajemnicy w drugim tomie monografii, w którym przekonuje, że jest to „doprowadzenie do powstania ogólnoświatowego rządu” oraz próba „scentralizowania kontroli życia społecznego i utraty suwerenności przez poszczególne kraje” (s. 334). 

Zabrakło krytycznego podejścia do źródeł

Strategią zastosowaną w celu nadania pozorów wiarygodności wnioskom płynącym z realizacji projektu jest połączenie spiskowej tezy o „Wielkim Resecie” z analizą filozoficznych idei, rozważaniami geopolitycznymi i refleksją na temat współczesnej cywilizacji. Tak widzi to dr hab. Franciszek Czech, kulturoznawca i badacz narracji spiskowych:

Sam sceptycyzm wobec działań konkretnych instytucji nie jest niczym złym. Natomiast uczciwość naukowa wymaga bycia krytycznym nie tylko wobec innych, ale również wobec własnych założeń. Tego podejścia brakuje w zespole z Politechniki Warszawskiej, który twierdzi, że każdy, kto nie zgadza się z ich podejrzeniami, tym samym „ujawnia swój udział świadomy lub nieświadomy w spisku” (s. 11). Zwrócił na to uwagę również prof. Czech:

„Autorzy forsują swoją wizję porządku światowego” – zauważa badaczka

W monografii dr hab. Jacek Janowski przekonuje, że dla rzetelnego opisu sprawy konieczne jest wyjście poza oficjalne zapewnienia i ustalenia, ponieważ „na wiele kluczowych zjawisk i procesów miały, mają i będą miały wpływ rządowe, pararządowe i pozarządowe operacje specjalne” (s. 22). 

Z tego powodu zapowiada on korzystanie z wielu źródeł i cytowanie także „autorów pozamerytorycznie eliminowanych z nauki” (s. 5). W rzeczywistości doprowadziło to do bazowania na opiniach i domysłach. O tym, że takie podejście jest nieodpowiednie, przekonuje dr Katarzyna Bąkowicz, badaczka dezinformacji:

„Opinie nie są oparte na oryginalnych badaniach ekspertów”

O jakich źródłach mowa? Przykładowo: na kartach monografii wielokrotnie cytuje się Józefa Białka, czyli autora książki „COVID-19. Globalna mistyfikacja”, w której można znaleźć fałszywe twierdzenia dotyczące koronawirusa. Jako autorytet jest przywoływany także David Icke, znany z tropienia reptilian – jaszczuroludzi z kosmosu, którzy rzekomo kontrolują światową politykę. 

Dobór źródeł stanowiących bibliografię pracy skomentował dla nas dr hab. Marcin Napiórkowski, kulturoznawca i badacz mitologii oraz narracji spiskowych:

W monografii cytuje się także Stanisława Krajskiego, autora licznych książek o masonerii, który uczestniczył w pracach zespołu. W przeszłości weryfikowaliśmy jego słowa o rzekomych czipach w szczepionkach, a on sam przedstawił fałszywy obraz naszej redakcji w swojej książce. 

„Tutaj nie ma żadnej metody badawczej” – wskazuje ekspert w dziedzinie warsztatu naukowego

Autor prowadzi swoje rozważania bez stosowania zasad jakiejkolwiek metody naukowej. Dr hab. Jacek Janowski przyznaje w monografii, że „liczba udokumentowanych, spójnych i w pewnym stopniu usystematyzowanych spostrzeżeń, ustaleń i stwierdzeń dotyczących Wielkiego Resetu jest znikoma” (s. 37). 

Tym samym, jego zdaniem, więcej na temat „Wielkiego Resetu” można „dowiedzieć się nie z analizy dokumentowej, ale z obserwacji zjawisk i procesów składających się na wymuszaną i przyspieszaną przebudowę świata”. O komentarz do tych fragmentów tekstu poprosiliśmy dr. hab. Emanuela Kulczyckiego, eksperta od ewaluacji badań naukowych i metodologii.

Zdaniem eksperta zbadanie zbiorowego wyobrażenia o „Wielkim Resecie”, np. poprzez analizę narracji jego przeciwników, byłoby bardzo ciekawe. Jednak według dr. hab. Kulczyckiego w przypadku tego projektu „mamy raczej do czynienia z literaturą, której bliżej do »Protokołów Mędrców Syjonu « niż do literatury naukowej”.

Przypomnijmy, że „Protokoły Mędrców Syjonu” to fałszywy dokument spreparowany w Rosji w celu podsycenia nastrojów antysemickich (1, 2, 3). Mimo to dr hab. Jacek Janowski zdaje się wierzyć w jego wiarygodność. Jak twierdzi w monografii: „Mniej istotną kwestią jest, czy carska Ochrana je spreparowała, czy też nie, ale na jakiej podstawie zdołała genialnie przewidzieć ich realizację. Albo więc były po temu jakieś podstawy, albo dokument jest autentyczny” (s. 336-337).

„Subiektywne i personalne wywody” – na to nie ma miejsca w nauce 

Zdaniem kierownika projektu za wiarygodnością wniosków na temat „Wielkiego Resetu” przemawia m.in. to, że teorię weryfikują fakty, a „kiedy nie jest pozytywnie zweryfikowana, jest odrzucana jako błędna” (s. 5). 

Problem w tym, że te refleksje, wbrew standardom metody naukowej, prowadzono bez rozważenia kontrargumentów lub hipotez. Zespół bazował na przekonaniu, że „Wielki Reset” jest faktem i badał go według omówionej już metody. Zwróciła na to uwagę dr Katarzyna Bąkowicz:

Ekspertka zwróciła też uwagę na brak solidnych podstaw źródłowych, które autorzy mają obowiązek przedstawić, aby formułować odważne i daleko idące oskarżenia. Jej zdaniem „otwartość nauki na nowoczesne podejścia oraz nowe teorie nie powinna legitymizować prób implementacji teorii spiskowych do dyskursu”.

Prezes NIK i wicemarszałek Sejmu słuchają o „Wielkim Resecie”

Klamrą domykającą cały projekt była konferencja końcowa. Lista gości robi wrażenie – czynny udział w wydarzeniu wzięło ponad 80 osób. Mowa tu o samych uczestnikach, którzy wygłosili wykład lub wzięli udział w panelach dyskusyjnych. Nie dotarliśmy do danych o liczbie słuchaczy.

Z naszej perspektywy osoby, które uczestniczyły w tym wydarzeniu, uwiarygadniały teorię spiskową swoimi urzędem, stanowiskiem lub tytułem naukowym. 

Konferencja okazją do promocji fałszywych ekspertów

Na konferencji swoje wykłady wygłosiły osoby, o których już w przeszłości pisaliśmy na łamach Demagoga. O „ideologii zrównoważonego rozwoju” opowiadał dr hab. Adam Wielomski, politolog. To weryfikowany już przez nas w przeszłości publicysta znany z negowania zmiany klimatu i określania nauki o klimacie mianem „ideologii klimatyzmu”.

W tym panelu brał udział dr Piotr Witczak. To doktor immunologii – fakt, że osoba z dorobkiem w zupełnie innej dziedzinie wypowiada się na temat klimatu, budzi nasze wątpliwości. 

Dodajmy, że dr Witczak to członek antyszczepionkowej organizacji Ordo Medicus. Na łamach Demagoga wielokrotnie weryfikowaliśmy jego błędne twierdzenia dotyczące pandemii COVID-19 i rzekomej nieskuteczności szczepionek oraz maseczek ochronnych (np. 1, 2, 3, 4, 5). 

„Teoria spiskowa” staje się faktem udokumentowanym naukowo Przez 2 lata zespół naukowców z różnych uczelni w Polsce badał zjawisko Wielkiego Resetu i doszedł do wniosku, że głównym celem światowych elit jest KONTROLA POPULACJI

Kierownikiem projektu jest profesor Jacek Janowski… https://t.co/mMpjpATDHk pic.twitter.com/vEvgX9RKFz

— Piotr Witczak (@PiotrWitczak_) July 8, 2024

To nie jedyna osoba z tego środowiska zaangażowana w projekt. Lider wspomnianej organizacji Ordo Medicus – dr Mariusz Błochowiak (1, 2) – współpracował z zespołem badawczym przy okazji seminarium dotyczącego zdrowia publicznego.

Goście z zagranicy i „działacz antywojenny”

W wydarzeniu wziął udział również Matthew T. Witt, amerykański badacz, który wygłosił wykład o „Nowym Porządku Świata”. Dodajmy, że w swoim dorobku ma on publikację wiążącą „Wielki Reset” z Gretą Thunberg, aktywistką klimatyczną.

Z kolei dr Robert S. Spadling III, emerytowany generał i doktor ekonomii, wystąpił z referatem sugerującym, że twierdzenia o zmianie klimatu służą niszczeniu aktywności ekonomicznej Zachodu.

Politechnika Warszawska zachęca środowisko naukowe do weryfikacji projektu

Zapytaliśmy, co uczelnia sądzi o tym, że zrealizowany w jej murach projekt może być próbą legitymizowania teorii spiskowej i wprowadzenia jej do debaty akademickiej. W odpowiedzi rzecznik prasowy wstrzymał się od wyrażania opinii na temat projektu:

Politechnika Warszawska pozostawia więc środowisku naukowemu ocenę projektu dr. hab. Jacka Janowskiego. Podobnie uczelnia odnosi się do udziału dr hab. Anny Zalcewicz, dziekan Wydziału Administracji i Nauk Społecznych, w konferencji końcowej. Jak tłumaczy rzecznik, nie należy tego rozumieć „jako poparcia czy jakiejkolwiek innej oceny projektu”.

Teoria spiskowa to określenie publicystyczne – mówi nam kierownik projektu

Pokazaliśmy, że teoria spiskowa o „Wielkim Resecie” łączy w sobie liczne fałszywe narracje dotyczące pandemii, zmiany klimatu czy polityki międzynarodowej. Z naszej perspektywy projekt, w którym poważnie traktuje się te niepoparte dowodami obawy, to próba wprowadzenia myślenia spiskowego do debaty akademickiej. Jak do tego odnosi się dr hab. Jacek Janowski? 

Nie zgadzamy się z tym wnioskiem. Teorie spiskowe są realnym zjawiskiem i obiektem badań naukowych (1, 2). Mają wpływ na politykę oraz na społeczeństwo i jest to zazwyczaj wpływ negatywny (1, 2, 3, 4, 5, 6). Dlatego przedstawiliśmy nasze obiekcje.

Zespół zapowiada dalsze prace. Powołali Centrum Badań Głębokiego Resetu

To nie jest ostatnie słowo badaczy „Wielkiego Resetu”. Postulują oni, że istnieje spisek głębszy niż ten dotychczas omówiony. Podczas konferencji końcowej zainicjowane zostało Centrum Badania Głębokiego Resetu. 

Nie natrafiliśmy na żadne doniesienia dotyczące zjawiska o nazwie „Głęboki Reset”. Notatki i wnioski z projektu zrealizowanego w PW to jedyny dokument, w którym natrafiliśmy na ten temat. Zespół wysuwa hipotezę, że będzie to odgórny proces globalizacji i stanu nadzwyczajnego (s. 2), który pogrąży ludzkości w odmętach tragedii (s. 4). Na konferencji można było usłyszeć, że to nastąpi pod hasłem: „przenieś się do świata wirtualnego, a będziesz miał wszystko, żył będziesz wiecznie i już nic ci nie będzie dolegać” (s. 6).

Na zakończenie monografii dr hab. Jacek Janowski przedstawia również hipotezę, że kolejnym krokiem globalistów mogłoby być zjednoczenie całego świata pod pretekstem zagrożenia płynącego z kosmosu. Twierdzi on, że „operacja pandemia przebiegła tak sprawnie i przyniosła dla projektantów tak dobre rezultaty”, że być może powinniśmy się teraz przygotować np. na „lądowanie kosmitów” (s. 12).

Na koniec – apel Demagoga 

W naszej pracy wielokrotnie spotykaliśmy się ze spiskowymi narracjami dotyczącymi „Wielkiego Resetu”. Jak pokazaliśmy, narracje te można spotkać w monografii stanowiącej efekt prac zespołu dr. hab. Jacka Janowskiego. Tę teorię promują i wspierają osoby, które wcześniej poznaliśmy jako rozpowszechniające fałszywe informacje. Nie mogliśmy więc przejść wobec tych faktów obojętnie.

Od lat śledzimy wypowiedzi i działania polityków. W tym przypadku opowiedzieliśmy o decyzji ministra edukacji i nauki, który przeznaczył 1,5 mln zł z budżetu państwa na rozwijanie i promowanie teorii spiskowej. Z uwagi na obowiązujące przepisy nie dowiemy się jednak, jakie zdanie na temat projektu mieli oceniający go eksperci i czy minister podjął decyzję wbrew ich opinii, czy zgodnie z nią. Dlatego apelujemy do władz, w tym do obecnego Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, o zmiany w prawie, które zwiększą transparentność wydatkowania środków publicznych na rozwój nauki.