W Mołdawii lokalny oligarcha kupił ponad 100 tys. głosów podczas referendum. W Gruzji wybory do parlamentu poprzedziła kampania pełna fałszywych informacji na temat opozycji. W Rumunii unieważniono pierwszą turę wyborów prezydenckich po wykryciu nieuczciwej kampanii jednego z kandydatów na TikToku. W Niemczech zidentyfikowano ponad 100 stron internetowych stworzonych przez rosyjską grupę Storm-1516 i atakujących polityków przed wyborami do Bundestagu.

Wszystko to wydarzyło się stosunkowo niedawno i niedaleko naszego państwa. W Polsce już teraz widzimy zarówno nieprawdziwe informacje na temat kandydatów (np. 1, 2, 3), jak i fałszywe narracje przez nich promowane (np. 1, 2, 3). Do walki o poparcie bywa wykorzystywana sztuczna inteligencja, a do dyskredytacji przeciwników stosowane jest podszywanie się, np. pod organizacje. W mediach społecznościowych można spotkać groźby kierowane wobec polityków i teorie spiskowe o tym, że wybory zostaną sfałszowane.

1. Nie daj się porwać emocjom

Pod wpływem silnych emocji często rezygnujemy z krytycznego myślenia i racjonalnej oceny treści. Sztaby wyborcze i wrogie państwa mogą znać tę ludzką słabość i ją wykorzystywać. Zanim uwierzysz w jakąś szokującą informację – opanuj emocje, sprawdź fakty w wiarygodnych źródłach i nie daj się oszukać.

„Poświęcenie chwili na analizę pozwala uniknąć pochopnych decyzji podejmowanych w panice” – taką dobrą radę możemy znaleźć w publikacji Akademii Pożarniczej o budowaniu odporności na operacje psychologiczne. Pasuje ona nie tylko do decyzji podejmowanych w sytuacjach kryzysowych, lecz także do decyzji wyborczych.

2. Korzystaj z wiarygodnych źródeł informacji

„Międzynarodowa Encyklopedia Nauk Społecznych i Behawioralnych” zwraca uwagę, że wiarygodność źródła zależy od tego, kto je wytworzył, jaką ma opinię, skąd czerpie wiedzę i jakie są jego zamiary. Politycy mogą mieć zamiar oszukania wyborców lub manipulowania nimi w celu odniesienia zwycięstwa. Dlatego lepiej mieć do nich ograniczone zaufanie.

Podejrzaną informację można zweryfikować w najprostszy sposób po wpisaniu prostych haseł z nią związanych do wyszukiwarki internetowej. W ten sposób można zorientować się, czy pojawiła się ona w wiarygodnych źródłach lub czy nie została już zweryfikowana.

Jeśli w wynikach wyszukiwania nie znajdziemy źródła, które jest nam znane i spełnia wyżej wymienione kryteria, można spróbować poznać nowe, do tej pory nieznane. Warto mieć jednak na uwadze, że internetowe strony i konta czasem oszukują w kwestii swojej wiarygodności, dlatego lepiej poszukać informacji o nich w kolejnych kartach wyszukiwarki, zamiast oceniać je na podstawie pierwszego wrażenia.

3. Nie daj się zmanipulować 

Nie wszystko to, co brzmi logicznie, jest logiczne. Argument, który w ustach polityka wydaje się mocny, może być tylko wzmocniony siłą perswazji lub oparty na którejś z technik manipulacji. Podobne chwyty stosuje także wroga propaganda.

Dobitna odpowiedź kandydata na prezydenta wzbudziła zachwyt? Zastanów się, czy nie był to zwykły osobisty atak na rozmówcę dla odwrócenia uwagi od sedna dyskusji.

A może ktoś sugeruje, jak w prosty sposób rozwiązać skomplikowany problem (np. „To przez Ukraińców mamy dłuższe kolejki do lekarzy!”)? Pomyśl, czy nie upraszcza sprawy, by zrzucić całą winę za ten problem na jakąś grupę społeczną – jak na kozła ofiarnego.

4. Wyjdź ze swojej bańki 

Osoby, do których docierają jedynie wiadomości zgodne z ich światopoglądem, są bardziej skłonne do ulegania fałszywym informacjom zawartym w tych przekazach. To negatywny skutek zamknięcia się w bańce informacyjnej.

Internet daje nam jednak możliwość poznawania wielu różnych poglądów na świat. Warto z niej skorzystać, by poznać programy różnych kandydatów i choćby raz na jakiś czas sprawdzić, jak polityków ubiegających się o urząd prezydenta przedstawiają różne (a nie tylko nasze ulubione) media.

Nawet w źródłach, do których zwykle nie zaglądamy, możemy jednak odruchowo szukać tego, co wzmocni nasze zdanie na jakiś temat. To błąd poznawczy – efekt potwierdzenia, który sprawia, że gdy już uwierzymy w fałszywą narrację, to trudniej jest nam powrócić do bardziej obiektywnego postrzegania danej sprawy. Świadomi tego efektu, starajmy się częściej oceniać informacje według kryterium ich zgodności z faktami i nie widzieć ich jedynie przez pryzmat własnych poglądów.

5. Zachowaj czujność w dniu głosowania

Dzień wyborów powinien być czasem spokojnego podejmowania decyzji. Tymczasem to właśnie w okolicach tego dnia w przeszłości pojawiały się szokujące informacje na temat kandydatów, doniesienia o fałszerstwach czy różne formy sugestywnej agitacji. Sztabom wyborczym może zależeć na tym, by w ostatniej chwili przechylić tymi sposobami szalę zwycięstwa na swoją stronę, a wrogie państwa stosują podobne metody, gdy liczą na wywołanie chaosu.

Dlatego szczególnie w tym czasie warto zachować spokój i krytycznie analizować informacje. O uczciwy przebieg głosowania ma dbać tego dnia wiele osób: członkowie komisji wyborczych, międzynarodowi i społeczni obserwatorzy oraz mężowie zaufania. Dopiero informacja z kilku prawdziwie niezależnych źródeł może być uznana za wiarygodną – jedno szokujące doniesienie, nawet powtarzane przez wiele osób, nie musi być prawdą.

6. Reaguj na dezinformację i podejrzane treści 

Nie oczekujemy, że od teraz będziesz sprawdzał każdą napotkaną informację. Warto jednak mieć świadomość zagrożeń oraz słabości ludzkiego umysłu, by jak najczęściej w sytuacji zagrożenia dezinformacją „zapalała nam się czerwona lampka”.

Niektóre podejrzane doniesienia bywają trudne do weryfikacji. Wymagają analizy aktów prawnych, przeszukiwania skomplikowanych baz danych, znajomości narzędzi do analizy obrazu i dźwięku czy innego rodzaju specjalistycznej wiedzy. 

Od tego jesteśmy jednak my – fact-checkerzy i fact-checkerki z Demagoga. Pamiętaj, że zawsze możesz zgłosić do nas takie treści poprzez wypełnienie krótkiego formularza online. Zgłoszenia od czytelników traktujemy priorytetowo.

Przekaż nam 1,5% podatku!

Wesprzyj nas, przekazując 1,5% podatku na kontrolę polityków. Wpisz w PIT: KRS 0000615583

Sprawdź jak przekazać!