Fakt, że się tu znalazłeś/znalazłaś to dobry początek, by dowiedzieć się, czym jest fact-checking, i poznać działalność Demagoga. Może być ona pomocna w codziennym dążeniu do prawdy i wychwytywaniu fake newsów. Przedstawiamy mapę drogową dla każdego, komu bliskie jest przeciwdziałanie dezinformacji. Ruszamy?

Start podróży: Kim jest fact-checker? Będzie Ci towarzyszył przez całą drogę

Fact-checking, czyli tłumacząc wprost – sprawdzanie faktów, polega na rzetelnej weryfikacji informacji. Fact-checker to więc profesjonalny „sprawdzacz” faktów. Demagog jest pierwszą w Polsce organizacją factcheckingową. Od 2014 roku sprawdzamy wypowiedzi polityków, weryfikujemy obietnice wyborcze oraz walczymy z fake newsami.

Jesteśmy sygnatariuszami europejskiego Kodeksu postępowania w zakresie dezinformacji z 2022 roku oraz polskiego Kodeksu Dobrych Praktyk w walce z dezinformacją. Należymy do Międzynarodowej Sieci Factcheckingowej (IFCN), Europejskiej Sieci Standardów Factcheckingowych (EFCSN) oraz do społeczności factcheckingowej Europejskiego Obserwatorium Mediów Cyfrowych (EDMO). Wszystko to potwierdza bezstronność i rzetelność naszych analiz, gdyż muszą one spełniać zasady, które zobowiązaliśmy się przestrzegać.

Ruszamy: na początek, sprawdź dotychczasowe analizy

Wszyscy czasem wierzymy w fałszywe informacje. Jednym z „ulubionych” mitów, z których śmiejemy się w redakcji, jest ten dotyczący rzekomo trujących końcówek bananów. Przyznaj szczerze: wyrzucasz je czy zjadasz?

Nie jesteśmy w stanie w pojedynkę zweryfikować wszystkich wiadomości, które do nas docierają, sprawdzić „całego internetu” i informacji pochodzących z innych źródeł. Dlatego gdy zaczynasz poszukiwania na temat zagadnień, w których wiarygodność wątpisz, warto sprawdzić, czy fact-checkerzy już wcześniej nie wzięli ich na warsztat.

W naszych tekstach staramy się również przywoływać kontekst związany z autorem publikacji. Dlatego na stronie Demagoga znajdziesz analizy dotyczące zjawisk i konkretnych twórców dezinformujących treści. 

Przystanek 1: Przyłapałeś polityka na podawaniu fałszywych informacji? Zgłaszaj

Jeśli natrafiłeś na ciekawą wypowiedź polityka lub podczas scrollowania mediów społecznościowych natknąłeś się na dezinformujący przekaz i nie znalazłeś analizy na ten temat, zawsze możesz zgłosić taki przypadek. Na naszej stronie działa formularz zgłoszeniowy, za którego pośrednictwem dasz nam znać o informacji lub wypowiedzi do sprawdzenia. Tutaj znajdziesz wykaz osób, których wypowiedzi zweryfikowaliśmy.

Możesz też sprawdzić, ile razy konkretny polityk mijał się z prawdą. Pamiętaj jednak, że sam fakt, że na naszej stronie widoczna jest informacja, że dana osoba np. siedem razy powieliła fałszywe informacje, a inny polityk tylko trzy, nie musi automatycznie oznaczać, że ten pierwszy częściej głosi nieprawdę. Być może częściej wypowiadał się w sposób, który pozwala na skupienie się na faktach, częściej podawał sprawdzalne dane lub częściej informował, niż przedstawiał opinie.

W Demagogu sprawdzamy fakty, nie – subiektywne spojrzenia na rzeczywistość czy prognozy dotyczące przyszłości. Czasami nawet przekazanych wprost danych nie da się zweryfikować na podstawie dostępnych źródeł. Wówczas wypowiedź uzyskuje ocenę: „nieweryfikowalne”.

Wyglądając przez okno pojazdu, zerknij na analizy, raporty i podsumowania

Jeśli chcesz zapoznać się z szerszym kontekstem walki z dezinformacją niż jej pojedyncze przejawy, warto zajrzeć w zakładkę „analizy” na stronie Demagoga. Znajdziesz tam m.in. teksty poświęcone działalności platform internetowych, np. temu, jak radzą sobie ze zwalczaniem dezinformacji. Dzięki naszym artykułom poznasz też szereg przykładów zaniedbań ze strony internetowych gigantów w tym zakresie [np. 1, 2, 3].

Demagog to też wiarygodne źródło informacji w zakresie sztucznej inteligencji (AI). Na naszej stronie znajdziesz wiele artykułów poświęconych m.in. temu, jak AI może przyczyniać się do rozpowszechniania fałszywych przekazów [np. 1, 2, 3], a także – jak może pomagać je zwalczać [np. 1, 2, 3].

W przystępny sposób staramy się też wyjaśniać, jak działają narzędzia wykorzystujące sztuczną inteligencję. Dla młodzieży i tych, którzy na co dzień ją uczą, ważna jest też informacja, że dużo piszemy o młodych osobach w kontekście dezinformacji [np. 1, 2, 3].

Przystanek 2: Zgubiłeś się wśród skomplikowanych pojęć? Zatrzymaj się przy Pojęciowniku

Gdybyś zgubił się w gąszczu terminów, nazw i sformułowań, nie martw się – demagogowa nawigacja działa. Nasz portal to miejsce, w którym można znaleźć wyjaśnienia pojęć związanych z dezinformacją i z mediami.

Specjalnie w tym celu stworzyliśmy Pojęciownik, gdzie wyjaśniamy takie terminy jak: cherry picking (wybiórcze przedstawianie danych lub wniosków pasujących do przyjętej tezy – jedna z technik manipulacji), komora echa (utwierdzanie się w dotychczasowych racjach w wyniku wielokrotnego powtarzania tych samych treści w zamkniętym gronie osób i ograniczania poglądów odmiennych) czy deepfake (fałszywe treści stworzone przy wykorzystaniu technologii uczenia maszynowego, pozwalającej na wygenerowanie modelu twarzy dowolnie wybranej osoby i na podłożenie słów, których ta nigdy nie wypowiedziała).

Pomiędzy przystankami działaj na własną rękę – dzięki wskazówkom od fact-checkerów

Jak wspomnieliśmy, profesjonalni weryfikatorzy informacji chętnie dzielą się metodami, które wykorzystują w pracy. Na stronie Demagoga znajdziesz instrukcje, jak samodzielnie identyfikować dezinformację i bronić się przed jej przejawami.

Analitycy Demagoga dzielą się również wiedzą o oszustwach internetowych i o tym, jak nie wpaść w sidła cyberprzestępców [np. 1, 2, 3]. Opublikowaliśmy serię poradników na temat bezpieczeństwa w sieci. W poszczególnych częściach podpowiadamy m.in., jak radzić sobie z podejrzanymi linkami, jak chronić swoje konta w sieci czy jak rozpoznawać oszustwa wykorzystujące sztuczną inteligencję.

Przystanek 3: Ucz się o dezinformacji i rozwijaj kompetencje, by świadomie z nią walczyć

Jeśli nie chcesz pozostawać przy zasobach portalu Demagog, ponieważ chcesz wiedzieć jeszcze więcej na temat walki z dezinformacją, czeka na Ciebie platforma edukacyjna. Znajdziesz tam kursy (są też darmowe) dotyczące m.in. pomysłów na godzinę wychowawczą o dezinformacji lub rozmów o fake newsach z osobami, które w nie wierzą. Na stronie platformy dostępne są również scenariusze lekcji o dezinformacji – baza inspiracji na zajęcia z uczniami.

Cel? Droga do prawdy jest trudna i często kręta

Autostrada, po której pędzą fake newsy, teorie spiskowe i pseudonaukowe opowieści jest prosta i równa. Nikt nie zatrzyma Cię na niej i nie zada trudnych pytań, a odpowiedzi – choć błędne – dostaniesz bez wysiłku.

Droga do prawdy jest dużo bardziej skomplikowana niż wiara w dezinformujące treści. Czasem wpadamy na niej w pułapki zastawione przez twórców fake newsów i przez nasze emocjonalne podejście do rzeczywistości. Dotarcie do prawdy wymaga czasu, by przyswoić niekiedy skomplikowane informacje i zaangażowania w krytyczne myślenie. „Przystanki” opisane powyżej pomogą Ci przezwyciężyć te przeszkody.